การปฏิบัติธรรมเพื่อให้รู้จักตนอันเป็นที่พึ่ง

คัททูลสูตรที่ ๑
ว่าด้วยอุปมาขันธ์ ๕ ด้วยเสาล่ามสุนัข

[๒๕๖] พระนครสาวัตถี ฯลฯ
ดูกรภิกษุทั้งหลาย สงสารนี้มีที่สุดเบื้องต้น เบื้องปลายรู้ไม่ได้แล้ว
ที่สุดเบื้องต้น ย่อมไม่ปรากฏสำหรับสัตว์ทั้งหลายผู้มีอวิชชาเป็นเครื่องกางกั้น
มีตัณหาเป็นเครื่องประกอบไว้ ท่องเที่ยวไปมาอยู่

มหาสมุทรยังมีสมัยเหือดแห้งไม่เป็นมหาสมุทร
แต่เราไม่กล่าวว่า สัตว์ทั้งหลาย ผู้มีอวิชชา เป็นเครื่องกางกั้น
มีตัณหาเป็นเครื่องประกอบไว้ ท่องเที่ยวไปมาอยู่ จะกระทำที่สุดทุกข์ได้

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ขุนเขาสิเนรุยังมีสมัยที่ถูกไฟไหม้พินาศไปมีอยู่ไม่ได้
แต่เรากล่าวไม่ได้ถึงการกระทำที่สุดทุกข์แห่งสัตว์ทั้งหลายผู้มีอวิชชาเป็นเครื่องกางกั้น
มีตัณหาเป็นเครื่องประกอบ ท่องเที่ยวไปมาอยู่.

ดูกรภิกษุทั้งหลาย แผ่นดินใหญ่ยังมีสมัยที่ถูกไฟไหม้ พินาศไป มีอยู่ไม่ได้
แต่เรากล่าวว่า สัตว์ทั้งหลาย ผู้มีอวิชชา เป็นเครื่องกางกั้น
มีตัณหาเป็นเครื่องประกอบไว้ ท่องเที่ยวไปมาอยู่ จะกระทำที่สุดทุกข์ได้

[๒๕๗] ดูกรภิกษุทั้งหลาย
สุนัขที่เขาผูกไว้ด้วยเชือก ถูกล่ามไว้ที่หลักหรือเสาอันมั่นคง
ย่อมวิ่งวนเวียนหลักหรือเสานั้นเอง แม้ฉันใด.

ปุถุชนผู้ไม่ได้สดับ ฉันนั้นเหมือนกันแล
ไม่ได้เห็นพระอริยเจ้า ไม่ฉลาดในอริยธรรม ไม่ได้รับแนะนำในอริยธรรม
ไม่ได้เห็นสัตบุรุษ ไม่ฉลาดในสัปปุริสธรรม ไม่ได้รับแนะนำในสัปปุริสธรรม

ย่อมตามเห็น รูป โดยความเป็น ตน
เห็น ตน มี รูป
เห็น รูป ใน ตน
หรือเห็น ตน ใน รูป

ย่อมตามเห็น เวทนา โดยความเป็น ตน
เห็น ตน มี เวทนา
เห็น เวทนา ใน ตน
หรือเห็น ตน ใน เวทนา

ย่อมตามเห็น สัญญา โดยความเป็น ตน
เห็น ตน มี สัญญา
เห็น สัญญา ใน ตน
หรือเห็น ตน ใน สัญญา

ย่อมตามเห็น สังขาร โดยความเป็น ตน
เห็น ตน มี สังขาร
เห็น สังขาร ใน ตน
หรือเห็น ตน ใน สังขาร

ย่อมตามเห็น วิญญาณ โดยความเป็น ตน
เห็น ตน มี วิญญาณ
เห็น วิญญาณ ใน ตน
หรือเห็น ตน ใน วิญญาณ

เขาย่อมแล่นวนเวียนรูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณนั้นเอง
เมื่อเขาแล่นวนเวียนรูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ อยู่
ย่อมไม่พ้นไปจากรูป ไม่พ้นไปจากเวทนา ไม่พ้นไปจากสัญญา
ไม่พ้นไปจากสังขาร ไม่พ้นไปจากวิญญาณ
ไม่พ้นไปจากชาติ ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส
เรากล่าวว่าย่อมไม่พ้นไปจากทุกข์

*
ดูกรภิกษุทั้งหลาย
ส่วนอริยสาวกผู้ได้สดับ
ได้เห็นพระอริยเจ้า ฉลาดในอริยธรรม ได้รับแนะนำดีแล้วในอริยธรรม
ได้เห็นสัตบุรุษ ฉลาดในสัปปุริสธรรม ได้รับแนะนำดีแล้วในสัปปุริสธรรม

ย่อมไม่พิจารณาเห็น รูป โดยความเป็น ตน
ไม่เห็น ตน มี รูป
ไม่เห็น รูป ใน ตน
หรือไม่เห็น ตน ใน รูป

ย่อมไม่พิจารณาเห็น เวทนา โดยความเป็น ตน
ไม่เห็น ตน มี เวทนา
ไม่เห็น เวทนา ใน ตน
หรือไม่เห็น ตน ใน เวทนา

ย่อมไม่พิจารณาเห็น สัญญา โดยความเป็น ตน
ไม่เห็น ตน มี สัญญา
ไม่เห็น สัญญา ใน ตน
หรือไม่เห็น ตน ใน สัญญา

ย่อมไม่พิจารณาเห็น สังขาร โดยความเป็น ตน
ไม่เห็น ตน มี สังขาร
ไม่เห็น สังขาร ใน ตน
หรือไม่เห็น ตน ใน สังขาร

ย่อมไม่พิจารณาเห็น วิญญาณ โดยความเป็น ตน
ไม่เห็น ตน มี วิญญาณ
ไม่เห็น วิญญาณ ใน ตน
หรือไม่เห็น ตน ใน วิญญาณ

อริยสาวกนั้นย่อมไม่แล่นวนเวียนรูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ
อริยสาวกนั้นเมื่อไม่แล่นวนเวียนรูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ
ย่อมพ้นจากรูป พ้นจากเวทนา พ้นจากสัญญา พ้นจากสังขาร พ้นจากวิญญาณ
พ้นจากชาติ ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส
เรากล่าวว่า ย่อมพ้นไปจากทุกข์.

เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๗ บรรทัดที่ ๓๒๘๔ - ๓๓๑๓. หน้าที่ ๑๔๐ - ๑๔๑.

 

^
สรุป คัททูลสูตรที่ ๑

ธรรมะพระพุทธองค์ เป็นคู่เทียบให้เห็น ๒ ฝั่งที่ตรงกันข้ามกัน
ฝั่งติดในโลก (ปุถุชน) กับ ฝั่งพ้นโลก (พระอริยสาวก )

ปุถุชน ผู้มิได้สดับ……………
ย่อมตามเห็น รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ โดยความเป็นตน
เห็นตนมี รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ
เห็น รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ในตน
หรือเห็นตนใน รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ


พระอริยสาวก ผู้ได้สดับ.........
ย่อมไม่พิจารณาเห็น รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ โดยความเป็นตน
ไม่เห็นตนมี รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ
ไม่เห็น รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ในตน
ไม่เห็นตนใน รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ

รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ คือ ขันธ์ ๕ ดังนั้น

ปุถุชน ย่อมตามเห็น ขันธ์ ๕ โดยความเป็นตน
พระอริยสาวก ย่อมไม่พิจารณาเห็นขันธ์ ๕ โดยความเป็นตน
ปุถุชน เห็นตนมีขันธ์ ๕
พระอริยสาวก ไม่เห็นตนมีขันธ์ ๕
ปุถุชน เห็นขันธ์ ๕ ในตน
พระอริยสาวก ไม่เห็นขันธ์ ๕ ในตน
ปุถุชน เห็นตนในขันธ์ ๕
พระอริยสาวก ไม่เห็นตนในขันธ์ ๕

V